معلومات مختصر عاید به قسم یادگاری آثارخانۀ ادبی-یادگاری میرزا تورسون‌زاده

استاد میرزا تورسون‌زاده از سال 1949 تا سال 1969 در همین حولی همراه عایله‌اش زندگی کرده است. این قسمت از ایوان، مهمان خانه، اطاق کاری، خانۀ خواب، خانۀ تحفه‌ها و بایگانی عبارت می‌باشد. خانه دارای چار در بوده، هر یک آن در موردهای لازمی استفاده می‌شده است. دری که ما رو به روی آن ایستاده‌ایم، فقط در روزهای جشن و معرکه‌ها، هنگام قبول و گسیل مهمانان گشاده می‌شده است. از این در به ایوان می‌درایید، در کنج ایوان آیینۀ نیلگون به صفت نگارۀ نادر دیگر نگهداری می‌شود. آن روبین نام داشته، سال 1959 خریداری شده، در استفادۀ اهل عایله‌اش بوده است. م. تورسون‌زاده بعد کار ایجادی برای دمگیری به این جا آمده، پس میز گرد می‌نشست. همچنین استاد در این جا روزنامه و مجله‌ها را هر روز مطالعه می‌نمود. در همسایگی ایشان عالمان و شاعران به مانند ع. دهاتی، ن. معصومی، خ. میرزازاده، ز. شهیدی زندگی می‌کردند که به خبرگیری‌اش می‌آمدند، صحبت می‌کردند و در وقت خالیگیشان شاه‌مات‌بازی می‌نمودند. شاه مات از مخلصان و هواداران نظم م. تورسون‌زاده از مردم قرغیزستان هدیه و روی میز گذاشته شده است. از روی بعضی معلومات های شاهدان م. تورسون‌زاده این شاهمات را حتی در سفرهایش با خود می‌برده است. و در طیاره نیز شاه‌مات‌بازی می‌کرده است. میز گرد شاه مات از چوب بُلوط سرخ ساخته شده است. تا امروز این میز صفت خود را از دست نداده است. در کنج دیگر ایوان نگارۀ نادرترین و گران ارزیش آثارخانه- پینینا می‌باشد که از طرف آکادمیک باباجان غفوراف به مناسبت 7 سالگی زادروز فیروزه تورسون‌زاده تحفه شده است. آن پینینای عنتیقه‌وی آلمانی شورس بولگ است. بعد از ایوان به مهمان خانۀ شاعر می‌گذرید. آن شاهد روزهای فراموش‌نشوندۀ حیات استاد گردیده است. در همین خانه صحنه های مبارک 40 و 50 سالگی استاد، به دنیا آمدن پسر دوم شاعر در سال 1953 و نبیرۀ اولین او سال 1961 جشن گرفته شده‌اند. سال 1958 با قرار یونسکو در تاجیکستان جشن 1100 سالگی سردفتر ادبیات کلاسیک فارس و تاجیک ابوعبدالله رودکی قید کرده شده است. در این جشن از تمام گشه و کنار دنیا هواداران نظم رودکی جمع آمدند. در بین آنها شخصان معتبر مانند فیض احمد فیض، پرویز ناتل خانلری، ملک رج انند، یرژی بچکا، انتالیی سفراناف، نیکلای تیخاناف، رسول غمزت‌اف، ا. ابراهیم­اف، غ. غلام، زلفیه و دیگران بودند. بسیاری از آنها در گرد میز مهمانخانه‌اش جمع شده بودند. این ظرفهایی که در روی میز مهمان خانه گذاشته شده است «مَدّانه» نام داشته از طرف خود م. تورسون‌زاده با همراهی همسرش از ژاپن خریداری می‌شود. میز برای 24 نفر پیش‌بینی شده است. و برای تماشا قسمی از ظرف ها در بالای میز گذاشته شده، قسم دیگرشان در داخل جیوان است. این ظرف ها بار اول در سال 1958 از طرف عایلۀ شاعر استفاده شده است. از مهمانخانه به سمت چپ اتاق کاری استاد است. و آن چنین نامگذاری شده است. در همین خانه در ظرف 20 سال استاد اثرهای به عالم مشهور و ماندگار خود «حسن ارابه‌کش»، «چراغ ابدی»، «صدای آسیا»، «جان شیرین»، «موج تبریک ها»، سلسلۀ شعرهای «من از شرق آزاد» قسم سلسلۀ شعرهای «قصۀ هندوستان» را ایجاد نموده است. استاد همان حالت و وضعیت کار ایجادیش را در اطاقش چنین به قلم داده است:

اگر چه خانه آرام است در شب،     

به شاعر جای الهام است در شب...

در همان میز سخنرانی های آتشبار شاعر برای کانگریس های صلح، در مبارزه به مقابل جنگجویان نوشته شده است. کتاب هایی که در خانۀ کاری موجود است، مال شخصی شاعر است. شمارۀ آن از چار هزار زیاد بوده، آنها را در طول عمر جمع آورده است. آن جا کتاب­هایی موجودند که به استاد م. تورسون‌زاده از طرف استادان و دوستان قسم دیگرش با دستخط­هایشان تقدیم شده‌اند. از جمله کتاب­های صدالدین عینی، ابوالقاسم لاهوتی، ن. تیخان­اف، و. آزیراف، م. ابراهیم­اف، لایق و گلرخسار و دیگران را دیدن ممکن است. از سمت چپ خانۀ خواب استاد موجود است. باید گفت که وقت زندگی استاد این جا خانۀ بچه‌هایش بوده است. همۀ این تحفه‌ها به استاد م. تورسون‌زاده از طرف دوستان خارجی و وطنییشان تقدیم شده است. از جمله، تحفه‌ها از هندوستان، ختای، ایران، ویتنام، ژاپن، ملداوه، قرغیزستان و تاجیکستان به معرض تماشا گذاشته شده است. این جا عکس­های استاد را در حلقۀ عایله‌اش دیده می‌توانید. شاعر پرورش گل و درختان را دوست می‌داشته است. زیبایی حولی گل و درختان، تاک و بته‌ها محصول دستان استاد بوده‌اند. از سفرهایش برای حولی خود نهالی و یا تخم رستنی می‌آوردند. بی‌سبب رسول غمزت‌اف باغ استاد را «باغ دوستی» نام نبرده است. استاد تا دمیدن صبح در سر میز کاری ایجاد می‌کردند و طلوع آفتاب را در روی حولی پیشواز می‌گرفتند. در شپنگ روی حولی هر صبح به مطالعۀ مجلّه و روزنامه‌ها مشغول می‌شده‌اند.

معلومات مختصر عاید به قسم ادبی آثارخانۀ ادبی-یادگاری میرزا تورسون‌زاده

قسم ادبی آثارخانۀ ادبی-یادگاری میرزا تورسون‌زاده در بارۀ حیات، ایجادیات و فعالیت جمعیتی استاد تورسون‌زاده چون فرد عرصۀ ادب و سیاست تا واپسین لحظه‌های عمر نقل می‌کند. بنا دارای پنج تالار است. این قسمت از درخت چارمغز، اولین درختی که استاد در حولیشان شنانده‌اند، شروع می‌شود. تالار اولین قسم ادبی در بارۀ سرچشمه‌های الهام شاعر حکایت می‌کند. این پیش از همه، ادبیات کلاسیکی تاجیک که در اساس آن استاد نظم تاجیک را باز هم ترقی داده‌اند و ادبیات دهنکی خلق که به نظم او روح خلقی بخشیده است می‌باشد. در جیوان­ها نمونه‌های این آثار نمایش داده شده است. همین طور ایجادیات م. تورسون‌زاده از سال 1931 آغاز می‌شود.

تالار دوم در بارۀ قدم­های اولین استاد م. تورسون‌زاده به ادبیات نقل می‌کند. در این گوشه، مجموعۀ سال 1933 به چاپرسیدۀ شاعر جوان «بیراق ظفر»، عکس­ها و شکل چاپی پیسۀ اّلین او «حکم» سال 1934، سوژه لیبریتای «شوریش واسع» و کینافیلم «حسن ارابه‌کش» به نمایش گذاشته شده‌اند.

در تالار سوم مواد و ایکسپاندهایی فراهم آورده شده‌اند که سالهای 1960-1970 را در بر می‌گیرد. هچونین فعالیت استاد تورسون‌زاده را در وظیفۀ رئیس کامیته یکدلی مملکت­های آسیا و افریقا و رئیس کامیته ریسپوبلیکوی مدافعوی صلح در چار قطعۀ عالم انعکاس می‌سازد.

مسلم است که برای پایداری و بقای صلح و صلاح، خاموش نمودن آتش جنگ، برقرار کردن دوستی و برادری بین یکدیگر استاد تورسون‌زاده آن را در شعر و داستان­هایشان انغکاس می‌نمود.

میرزا تورسون‌زاده بیش از 30 دولت روی جهان را سفر نموده است. در رونمایی کتاب شعرها و داستان­هایی که استاد در سال 1960 برای نوشتن «صدای آسیا»، «حسن ارابه‌کش» و سال 1963 برای «جان شیرین» سزاوار مکافات لنینی و رودکی گردیده است، انعکاس می‌شود. همچنین در این کتابرونما کتاب­های استاد که با زبان­های مختلف ترجمه شده است نیز موجود است.

تالار چارم سفرهای شاعر را به کشور هندوستان افسانوی به واسطۀ تحفه‌ها و عکس­ها آشنا می‌نماید. شاعر در بارۀ این کشور سلسلۀ شعرها نیز تألیف کرده است. در هندوستان آثار م. تورسون‌زاده را به خوشی می‌پذیرند و در کالیج­ها نیز می‌آموزند. همین محبت و صمیمیت و اظهار سپاس بود که در سال 1967 جایزۀ بین‌الخلقی با نام «نهرو» به استاد تقدیم می‌شود.

تالار پنجم موادهای را که به مناسبت 80 و 100 سالگی زادروز شاعر به چاپ رسیده‌اند فرا می‌گیرد. رسم­های روز ویدای شاعر، شعرها و سخن­ها در بارۀ استاد نوشتۀ ادیبان و عالمان وطنی و خارجی آویزان است. از این جا نمی‌توان گفتۀ ادیب روس ن. تیخاناف را، که به مناسبت 60 سالگی استاد تورسون‌زاده نوشته است، صرف نظر کرد: «شرق سخنوران زیادی دارد از آنها بالا سرودن دشوار است، اما م. تورسون‌زاده از آنها بلند سروده است». از طرف چپ هیکل مکافات­های استاد دیده می‌شود. م. تورسون‌زاده در سال 1951 آکادمیک آکادمی علم­ها جمهوری و 7 می سال 2001 قهرمان تاجیکستان سزاوار گردیده است، به چشم می‌رسد. کتاب­های ترجمه‌شدۀ میرزا تورسون‌زاده با 50 زبان دنیا و عکس­های گوناگون دیده می‌شود.

میرزا تورسون‌زاده با این همه کارهای بزرگی که انجام داد از خود قناعتمند نبوده، به نظر اکثر دانشمندان بیت زیر را برای این گفته است:

گر نکردم پرّه قرضم را ادا،              

عوف (عفو) کن، معذور دارم عصر من.