شعبه ی ادبیات معاصر

      ادبیات معاصر تاجیک در عصر بیست مثل دیگر ادبیات جماهیر شورویِ سوسیالیستی جزع شبکه ی واحد ادبیات شوروی بوده برای تشکل ذوق زیباشناختی و معنویِ مردم تاجیک خدمت کرده است. روند تحول در ادبیات تاجیک زمان شوروی همزمان با تغیرات شگفت انگیز سیاسی و اجتماعی که باعث تغییر ساخت سایسی در امارت بخارا شد به دیگرگونی های تازه ی ادبی و فرهنگی اساس گذاشت. در عصر بیست ادبیات بخصوص شعر از انحصار دربار و طبقه ی اشراف خاریج شده، در خدمت خلق و آرمان های ملی و مردمی قرار گرفت. همچنین برای اولین بار در ادبیات معاصر مفهوم های نو سیاسی و حقوقی، مانند دولت، ملت، برابریِ زن و مرد، تحصیل و کار و آزادی های انسان وارد فرهنگ شعر تاجیک شدند.

        تدقیق و تحقیق ادبیات معاصر تاجیک در پژوهشگاه زبان و ادبیات به نام رودکی رسما از نیمه ی اول سال های سیِ عصر بیست، یعنی از دوره ی در هیات پایگاه تاجیکستانیِ آکادمی علوم اتحاد شوروی (07.03.1932) تاسیس دادن شعبه ی زبان، ادبیات و تاریخ و کمی بعدتر شعبه ی زبانشناسی (1933) زیر راهبریِ عضو وابسته ی آکادمی علوم شوروی، پرفسور برتلس ابتدا می گیرد.

       شعبه ی ادبیات معاصر پژوهشگاه زبان و ادبیات به نام رودکی ماه نوامبر سال 1940 در زمینه ی بخش تاریخ و زبانشناسی شعبه ی تاجیکستانیِ پژوهشگاه تاریخ، زبان و ادبیات آکادمی علوم اتحاد شوروی تاسیس شده است. شعبه مذکور در طول سال های فعالیت در زمینه ی تحقیق و آموزش ادبیات معاصر تاجیک کار های بنیادی انجام داده که نمونه ی برجسته ی آن "اچرک تاریخ ادبیات سویتی تاجیک" (1956-1957) و اثر بنیادیِ "تاریخ ادبیات سویتیِ تاجیک. انکشاف ژانر ها (1980، در شش جلد) می باشد.

    اما تالیف اولین مقاله و تقریظ و تحقیقات مکمل تر علمی در باره ی ادبیات پس از انقلابِ تاجیک و مسایل نقد ادبی از سال های بیستم (می توان گفت بلافاصله بعد انقلاب اکتبر در سال 1917) آغاز شده است. در مجله و روزنامه های این دوره انواع کتاب و مقاله و تقریظ های به طبع رسید که از ظهور و تشکل ادبیات شناسیِ نوین و تنقید ادبی تاجیک پیغام می داد. در این ده ساله ی اول اندک رساله های علمی ای نیز به وجود آمدند که به ادبیات شناسی نو ملی اساس گذاشتند. نمونه ی بارز آن نشر مجموعه ی مقالات و اچرک با نام " تاجیکان" سال 1925 به زبان روسی در مسکو و انتشار تذکره "نمونه ی ادبیات تاجیک" استاد  عینی سال 1926 در مسکو می باشد. همچنین در همین دوره برخی مقاله و تقریظ محقیقان روس و تاجیک نیز به چاپ رسیدند، که برای رونق علم نو ادبیات شناسیِ تاجیک مساعدت کرده اند.

      در این مدت شعبه ی ادبیات معاصر را آکادمسین محمد جان شکوری (1951-1988)، همراه قل شادی قل اف (1988-1993)، عبدالخالق نبوی (1993-1994)، معروف رجبی (1998-2001)، آکادمسین خورشیده آته خان آوا (2003-2008)، شمس الدین صالح اف (2009-2012)، محمد شایف (2013-2014)، اسکر حکیم (2015) امیرخواجه عبدالرحیم اف ( 2015-2017)، شاه زمان رحمان اف (2017-2021) و بهروز ذبیح الله (2022) راهبری و هدایت کرده اند.

مهم ترین دستاورد های شعبه ی ادبیات معاصر تا دوران استقلال

       مهم ترین دستاورد های کارمندان شعبه در امر تحقیق و بررسیِ ادبیات معاصر عصر بیستم نشر آثار آکادمسین خورشیده آته خان آوا  "پدیده های نوجوی" (1972)، "پیوند حس و اندیشه" (1982)،  "تحول ژانر داستان در نظم معاصر تاجیک" (1983)، دمید چیک "تاریخ ادبیات سویتیِ تاجیک. نثر سال های 30" (1978)، محمد جان شکوری "تاریخ ادبیات سویتی تاجیک: نثر سال های 1945-1974" (1980)، "نثر ریالیستی و تحول شعور استتیکی" (1987)، عیدالخالق نبوی "ایجاد بدیعی، انسان و زمان" (1983)، "تصویر عالم باطنیِ انسان، نویسنده و زمان" (1987)، آته خان آوا و عبدالرحمان عبدالمنان "ابوالقاسم لاهوتی" (1987)، جوره بقازاده " نویسنده و ادیال زمان" (1987) و معروف رجبی "تدقیق تاریخ- تدقیق کاراکتر" (1990) محسوب می شوند.

مهم ترین دستاورد های شعبه ادبیات معاصر در دوران استقلال

     در دوران استقلال نیز محققان شعبه ی ادبیات معاصر پژوهش های ارزشمندی انجام داده و تحقیقات مهمی را در سمت ادبیات شناسی به نشر رسانیده اند که پژوهش عبدالخالق نبوی "ادبیات و نقد ادبی" (1993)، محمد جان شکوری "خراسان است این جا: معنویت، زبان و احیای ملی تاجیکان" (1996)، معروف رجبی "تاریخ تنقید و ادبیات شناسی"، خورشیده آته خان آوا "مسعله های متن شناسیِ ادبیات معاصر تاجیک" (1999)، شکوری "روشنگر بزرگ" (2006)، رجبی "ساتم الغ زاده-ابرمرد نبرد و اندیشه" (2004)، نبوی " نرزالله بکتاش و علم و ادب تاجیک سال های 20-30 (2004)، شمس الدین صالح اف پویتیکای ژانر حکایه ی سال های 70-80 قرن بیست" (2006)، شکوری "دید استتیکی خلق و نثر رئالیستی" (2006)، شکوری " نگاهی به ادبیات تاجیک صده ی بیست" (2006)، نبوی "بخارای شریف سراغاز مطبوعات ملی تاجیک" و "جنگ وطنی و افکار ادبیِ تاجیک" (2015)، شاه زمان رحمان اف "تحول واحد ها و سازمان شعر غنای در نظم فارسی تاجیکی" (2015)، جمال الدین سعید زاده "شاهنامه و هویت ملی" (2015)، خورشیده هاشم آوا "ژانر قصه در نثر دوره ی استقلال(2017)، اسکر حکیم "انواع شعر غنای نیمه ی دوم عصر بیست" (2020)، نبوی "دو چهره ی درخشان ادبیات معاصر" (2021) از جمله ی آثار ماندگار این دوره به حساب می روند.

محققان شعبه ادبیات معاصر همچنین با جوایز معتبر علمی و ادبی کشور از جمله مکافات دولتی ابن سینا و رودکی و جایزه های ادبی به نام صدرالدین عینی و میرزا ترسون زاده قدردانی شده اند.